Postać prof. zw. dr. hab. Joachima Benyskiewicza nierozerwalnie wiąże się z powstaniem i rozwojem lubuskiego środowiska naukowego, w tym szczególnie historycznego. Kariera naukowa, działalność organizacyjna i praca dydaktyczna Profesora są jednym z przykładów ucieleśnienia rzuconej niegdyś idei „lubuskiej drogi do uniwersytetu”.
Joachim Benyskiewicz urodził się 7 marca 1936 r. w Nowym Kramsku, na terenie ówczesnej pruskiej prowincji Grenzmark Posen Westpreussen, po polsku zwanej Marchią Graniczną lub po prostu Pograniczem. Zgodnie z dzisiejszym stanem rzeczy jest więc Pan Profesor urodzonym lubuszaninem i jednym z pierwszych w pełni rodzimych, lubuskich naukowców. Te fakty w decydującym stopniu zdeterminowały główne kierunki badań naukowych prof. Joachima Benyskiewicza, które wychodząc od zainteresowania historią stron rodzinnych, w tym szczególnie Ziemi Babimojskiej, oscylowały w kierunku dziejów pogranicza polsko-niemieckiego i stosunków Polaków z Niemcami w coraz bardziej poszerzanym kontekście.
Szkolną edukację Joachim Benyskiewicz rozpoczął, ze zrozumiałych względów historycznych, w czasie II wojny światowej w szkole niemieckiej. Po wojnie ukończył szkołę podstawową w Nowym Kramsku, która kontynuowała tradycje szkoły mniejszości polskiej z okresu międzywojennego. Jej dyrektorem był zasłużony badacz dziejów polskości na Pograniczu, historyk i regionalista dr Wiesław Sauter. Wywarł on duży wpływ na kształtowanie się młodzieńczych historycznych pasji przyszłego profesora.
Kolejnym etapem na drodze edukacji prof. Joachima Benyskiewicza było Liceum Pedagogiczne w Sulechowie, a następnie Wydział Filozoficzno-Historyczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, który ukończył ze stopniem magistra historii w 1962 r. W UAM Joachim Benyskiewicz przeprowadził też przewód doktorski (1968) oraz habilitacyjny (1978). Uczestniczył w tamtym czasie w cyklicznych seminariach naukowych Jerzego Topolskiego i Lecha Trzeciakowskiego. Poznań i jego środowisko historyczne, tradycyjnie zainteresowane sprawami niemieckimi i polsko-niemieckimi, wywarły, więc decydujący wpływ na kształtowanie się sylwetki naukowej prof. Joachima Benyskiewicza.
Droga Profesora do statusu nauczyciela akademickiego rozpoczęła się w roku 1956 w szkole podstawowej w Kargowej, a następnie w Podmoklach i Uściu (pow. Sulechów) i Jabłonnie (pow. Wolsztyn). Po ukończeniu studiów wyższych w 1962 r. został zatrudniony na stanowisku starszego asystenta w Stacji Naukowej Polskiego Towarzystwa Historycznego w Zielonej Górze Prowadzone tu prace badawcze zaowocowały pierwszymi, popularnymi publikacjami, m.in. drukowanym w „Gazecie Zielonogórskiej” cyklem Lata walki z przemocą, poświęconym zmaganiom Polaków z germanizacją pod panowaniem pruskim, czy też przygotowaną wspólnie z Januszem Koniuszem książką 3:0 dla polskości – z dziejów lubuskiego sportu. Pod kierunkiem merytorycznego opiekuna SN PTH, prof. Jana Wąsickiego, zbierał materiały do rozprawy doktorskiej, która w formie książkowej ukazała się w 1968 r. pod tytułem Położenie Polaków w Marchii Granicznej w latach 1919-1943. Pozycja ta poprzedzona została fundamentalną dla tej problematyki publikacją źródłową, przygotowaną wspólnie z Janem Wąsickim i Wiktorem Lemieszem: Źródła do dziejów Polaków w Marchii Granicznej w latach 1919-1945. Została ona wyróżniona przez Polski Instytut Spraw Międzynarodowych.
Warsztat naukowy wypracowany przy okazji podjętych w latach 60-tych badań nad dziejami Marchii Granicznej pozwolił prof. Joachimowi Benyskiewiczowi na przygotowanie jeszcze wielu ważnych prac, związanych z tym regionem, m.in. monografięNowegoKramska,naukowe opracowanie kroniki swej macierzystej szkoły w tej miejscowości czy syntezę dziejów Babimojszczyzny w latach 1919-1945. Wiele szczegółowych ustaleń na temat stosunków narodowościowych na pograniczu polsko-niemieckim w latach 1919-1945, zawartych w powyższych pracach, dało też ich Autorowi asumpt do ogólniejszych refleksjinadsytuacjąmniejszościpolskiejw Niemczech, zawartych w licznych drobniejszych artykułach, a także przekazywanych studentom na wykładach i seminariach. Wiele uwagi poświęcił badacz walkom o włączenie pogranicza wielkopolsko – lubuskiego do Polski – najpierw w czasie powstania wielkopolskiego, a następnie w okresie II wojny światowej.
Po uzyskaniu stopnia doktorskiego poszukiwania naukowe Joachima Benyskiewicza zwróciły się w kierunku dziejów zaboru pruskiego w wieku XIX. Zainteresował się mało w latach 70-tych XX w. znaną problematyką działalności posłów polskich w parlamencie pruskim i niemieckim. Zakres chronologiczny poszukiwań źródłowych i obszar ich analizy wyznaczył okres rządów Bismarcka w Prusach, Związku Północnoniemieckim i Cesarstwie Niemieckim w latach 1866-1890 – okres najsłabiej wcześniej zbadany, jeśli chodzi o aktywność parlamentarną Polaków. Joachim Benyskiewicz poddał wielostronnej analizie obszerny, zróżnicowany materiał źródłowy, zarówno polski, jak i niemiecki, Z materiałów tych wyłonił się w książce Posłowie polscy w Berlinie w latach 1866 – 1890 obraz legalnych, uporczywych parlamentarnych działań w obronie polskości przeciwko nasilającej się w dobie bismarckowskiej polityce germanizacyjnej. Jest to również zapis trudnych politycznych dylematów, związanych z działalnością polityczną w ramach stwarzanych przez rozbiorowe mocarstwo, pytań o sens uczestniczenia w wyborach, o granice kompromisów z rządem lub frakcjami parlamentarnymi. Profesor Benyskiewicz zaprezentował je, przybliżając zarazem czytelnikom mało znaną ogółowi działalność poselską m.in. Karola Libelta, Kazimierza Kantaka, Ludwika Jażdżewskiego Władysława Niegolewskiego, Romana Komierowskiego i wielu innych. Podkreślał fakt, że w omawianym okresie pracowali oni dla sprawy polskiej w sposób legalistyczny, bez powstańczych zrywów, uprawiali niedoceniany nurt polskich działań narodowych pod zaborami, którego doraźnym celem była walka o zachowanie polskości w dalszej zaś perspektywie odzyskanie niepodległości. Wspominana praca stała się dziełem, które według recenzenzji habilitacyjnej „wprowadziło Joachima Benyskiewicza w krąg czołowych badaczy polskich zajmujących się stosunkami polsko-niemieckimi na przełomie XIX i XX wieku”. Wydana w 1976 r. książka została w związku z powyższym uznana za podstawę przewodu habilitacyjnego, którego zwieńczeniem było kolokwium przed Radą Instytutu Historii UAM 13 marca 1978 r.
Po habilitacji Joachim Benyskiewicz został zatrudniony na stanowisku docenta w Instytucie Historii ówczesnej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Zielonej Górze. Prowadzi od tego czasu wykłady i seminaria z historii Polski XIX i XX wieku. Związana z tym potrzeba syntetycznego spojrzenia na dzieje porozbiorowe i międzywojenne, które prof. Benyskiewicz z pasją przedstawia na swoich wykładach, zaowocowała popularnymi, a zarazem polemicznymi opracowaniami: Naród bez państwa (1987) oraz Społeczeństwo – władza – państwo 1918-1939,( I wyd. 1991, II wyd. 2003). Zajmując się szeroko sprawami historii Polski, prof. Benyskiewicz nie odstępował od zainteresowań historią regionalną, rozszerzając je na badania dziejów ziem, wchodzących obecnie w skład województwa lubuskiego. Przyniosło to w rezultacie udział autorski lub redakcyjny m.in. w syntezach dziejów miast: Gorzowa Wielkopolskiego, Głogowa, Nowej Soli i Zielonej Góry.
W latach 1988 – 1999 r. Joachim Benyskiewicz był przewodniczącym Okręgowej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Zielonej Górze, kierując badaniami prowadzonymi przez tę wyspecjalizowaną instytucję. Brał udział w informowaniu opinii publicznej o pracach Komisji, redagując jej materiały i zamieszczając w nich publikacje dotyczące zbrodni hitlerowskich na Ziemi Lubuskiej.
Szereg publikacji prof. Joachima Benyskiewicza ma charakter dydaktyczno – użytkowy: są to wybory źródeł i materiały pomocnicze dla studentów i nauczycieli. Żywym dowodem pracy dydaktycznej prof. Joachima Benyskiewicza jest ponad 400 wypromowanych na Jego seminariach magistrów oraz czterech doktorów. Formalnym ukoronowaniem pracy naukowej i dydaktycznej Jubilata było uzyskanie tytułu profesora nadzwyczajnego w 1996, a profesora zwyczajnego w 1998 r.
Działalność organizacyjna i praca na stanowiskach kierowniczych prof. Joachima Benyskiewicza ilustruje wspomnianą na początku drogę do Uniwersytetu: był współzałożycielem powstałego w 1964 r. Lubuskiego Towarzystwa Naukowego, w którym pełnił funkcje sekretarza Komisji Historii i redaktora wydawnictw. Współredagował wychodzący w latach 1971-1986 „Przegląd Lubuski”. Pracował także w Towarzystwie Wiedzy Powszechnej na stanowisku sekretarza Zarządu Wojewódzkiego.
Po przejściu w 1973 r. do pracy w WSP był m.in. a po utworzeniu jego wicedyrektorem Instytutu Historii oraz kierownikiem Zakładu Historii XIX-XX w. i Pracowni Badań nad Dziejami Środkowego Nadodrza. W latach1984-1990 pełnił funkcję Dziekana Wydziału Humanistycznego. Przez kilka kadencji był też z wyboru społeczności akademickiej członkiem Senatu WSP i Uniwersytetu. Był i jest nadal aktywnym członkiem PTH.
Za swoje osiągnięcia w pracy naukowej, dydaktycznej i społecznej Profesor Joachim Benyskiewicz został wyróżniony m.in. nagrodą indywidualną Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, dwukrotnie Lubuską Nagrodą Naukową I stopnia; odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Komisji Edukacji Narodowej oraz Medalem Rodła.
Tomasz Nodzyński
Autor: Karol Tokarczyk