Przedwojenny Grünberg był małym miastem liczącym ok. 25 000 mieszkańców. W tak niewielkim ośrodku znajdowało się jednak kilka obozów RAD. Z ich działalności zachowało się niewiele dokumentów oraz zdjęć. Nie mówiąc już o listach członków. Do dzisiaj.
Niedawno otrzymałem tuzin zdjęć z największego grünberskiego obozu – Reischarbeitdienstabteilung 3/100 “Karl Heinrich von Wedel”. Jego lokalizacja była dobrze znana, gdyż znajdował się on przy dzisiejszej ul. Wiejskiej, a swoją nazwę zawdzięczał pruskiemu ministrowi wojny.
Czym był RAD? Reischarbeitdienst, czyli Służba Pracy Rzeszy była odpowiedzialna za kształtowanie postaw młodzieży wobec państwa poprzez pracę. Pierwotnie wstępowali do niej ochotnicy, jednakże w czerwcu 1935 roku w Rzeszy wprowadzono obowiązku sześciomiesięcznej pracy na rzecz państwa, a obowiązek miał być wypełniony poprzez pracę w Reichsarbeitsdienst. Obowiązkowi podlegali mężczyźni w wieku 18-25. Dopiero w 1939 roku obowiązek objął także kobiety. „Przynależność do RAD była jednym z podstawowych warunków dostania się do szkoły wyższej, gdyż organizacja wydawała specjalne zaświadczenia o ukończeniu nauki zawodu. W związku z tym młodzi grünberczycy masowo wstępowali w szeregi tej instytucji.„
Przekazane mi zdjęcia zostały wykonane w okresie 3 kwietnia – 23 października 1937 roku przez niejakiego Strolcha, który przesyła swoje zdjęcia do swojego przyjaciela „Mulle” jako pamiątkę swojej służby w grünberskim obozie RAD. „Mulle” jest także na tych zdjęciach, gdyż na wszystkich zdjęciach powtarzają się zawsze dwie osoby. Niestety jest to tylko fragment całej serii, gdyż jest ona numerowana i zaczyna się dopiero od liczby „13”. Niemniej jednak są to bardzo cenne zdjęcia, gdyż pokazują życie w grünberskim RADzie. Widać na nich młodych chłopaków w charakterystycznym umundurowaniu wraz z łopatami – nieodzownym symbolem tej organizacji. Analizując podpisy zdjęć wynika, że młodzież nie samą pracą żyła i dość często spędzała czas na przedwojennym basenie przy dzisiejszej ul. Źródlanej. Dość zaskakujące, jednak bardzo ciekawe krajobrazy, dzisiaj zabudowanych blokami terenów.
„Strolch” i „Mulle”, to zapewne pseudonimy chłopców – bohaterów odcinka, gdyż na jednym ze zdjęć, co także jest cenną informacją do badań nad historią miasta i okolic, jest fakt, że podpisali się (imieniem i nazwiskiem) wszyscy członkowie oddziału. Ciekawostką jest jeden autograf – Richarda Raetscha. Czy to zbieżność nazwisk ze słynną rodziną grünberskich fabrykantów, czy jednak jakaś rodzina? Będę drążył.
Wracając jednak do RADu. Został on zlikwidowany po zakończeniu wojny. Jednak wbrew pozorom organizacja tej służby oraz funkcja wychowawcza była tak dopracowana, że brano z niej przykład zakładając w czasach komunistycznych… „Służbę Polsce”.
Źródła:
-opracowania własne;
-G. Biszczanik, „Najpierw robotnik, potem żołnierz” [w:] wZielonej.pl
-Dzwonkowski T., Zielona Góra w latach 1914-1945” [w:] Historia Zielonej Góry, t II., Zielona Góra 2012
Tekst:
dr Grzegorz Biszczanik – historyk, filokartysta, znawca dziejów Zielonej Góry
