W pierwszej połowie XX w. w Niemczech zaczęto zwracać szczególną uwagę na zdrowie dzieci i młodzieży. Dlatego też w zielonogórskiej Krępie (niem. Krampe) w pięknie położnej dolinie środkowej Odry i pobliżu Lasu Odrzańskiego wzniesiono prewentorium młodzieżowe – Walderholungsstätte.
W początkowych latach XX w. zauważono sporą zachorowalność na gruźlicę wśród młodych ludzi, na którą szczególnie narażone były dzieci. Postanowiono problemu nie bagatelizować, a mu przeciwdziałać tworząc ośrodki dla chorych. W Grünbergu w tym czasie prężnie działał już Śląski Prowincjonalny Związek do Zwalczania Tuberkulozy w Zielonej Górze (Schlesischen Provinzial-Vereins zur Bekämfung der Tuberkulose), który zalecał aby „zgodnie z niemieckimi, rządowymi zaleceniami wszelkie obiekty socjalne należało budować w oddalonych zakątkach miasta.” Dolina Odry ze swoim specyficznym mikroklimatem, lasami doskonale się do tego nadawała.
Nie dotarłem do planów budowlanych tego obiektu, dlatego nie można z całą stanowczością określić dokładnej daty powstania prewentorium w zielonogórskiej Krępie. Analizując jednak dawne karty pocztowe można założyć, że powstało ono w latach 1910-1914, a całość pieczy nad nim sprawowało Niemieckie Stowarzyszenie Niemieckiego Czerwonego Krzyża w Grünbergu. Nie był to jednak jeden budynek, a kompleks składający się z budynku głównego i kilku innych wyglądających jak baraki, z czego trzy były wykorzystywane.
Budynek główny pierwotnie był jednokondygnacyjny i wykonany z muru pruskiego z dodatkową werandą. Ponadto znajdował się na ławie fundamentowej. Szacując jego wymiary można założyć, że miał ok. 6×19 metrów, natomiast patrząc na okna można ustalić sześć pomieszczeń. Mając na uwadze inne ośrodki tego typu w mieście wewnątrz znajdowała się kuchnia, stołówka, łazienka, szatnie, pomieszczenia dla wychowawców oraz pokoje. Konkretniej można opisać mniejsze budynki tzw. baraki ze względu na fakt, że na jednej posiadanej przeze mnie pocztówce pensjonariusz narysował plan budynku i dokładnie go opisał. Niewielki budynek zwany „barakiem Deckerta” wykonano z cegieł i otynkowano, zaś dach pokryto deskami i blachą. Obok niego znajdowała się wiata pod która można było spędzać wolny czas. Sam „barak” składał się z siedmiu pomieszczeń mieszkalnych oraz wejścia ulokowanego z boku budynku.
Pod koniec lat 20. XX wieku prewentorium zostało zamienione na ośrodek sanatoryjno-wypoczynkowy, gdzie szczególna uwagę zwracano na tężyznę fizyczną. Jak pisano w ówczesnej prasie „warunki ekonomiczne w naszym mieście nie sprzyjają fizycznemu i psychicznemu rozwojowi młodych ludzi. Grünberg, to przede wszystkim miasto przemysłowe.” Władze miasta postawiły sobie za zadanie naprawę tej sytuacji ze względu na to, że „w końcu od tężyzny fizycznej i sprawności naszych młodych ludzi należy nasza przyszłość”. Nie poprzestano tylko na deklaracjach, ale postanowiono powiększyć ośrodek i dobudowano doń trzy spore pomieszczenia tworząc charakterystyczną „wieżyczkę”. W czasach III Rzeszy całość zamieniono na ośrodek Narodowosocjalistycznej Opieki dla Potrzebujących (Nationalsozialistische Volkswohlfahrt – NSV), która w dalszym ciągu nastawiona była na opiekę i szkolenie dzieci. DO ośrodka przyjeżdżały dzieci z terenów całego Śląska, a w pewnym momencie ośrodek stał się głównym celem uczniów szkoły dzieci niepełnosprawnych we Wrocławiu.
Nie wiadomo w jakich okolicznościach i kiedy cały ośrodek został zlikwidowany i wyburzony. Na pewno istniał jeszcze w 1945 r., gdyż widnieje na radzieckiej mapie wojskowej, ale nie jest oznaczony jako obiekt strategiczny. Można podejrzewać, że został zniszczony tuż po wojnie, a cegły wykorzystano ponownie do odbudowy innych miast? Obecnie na terenie dawnego prewentorium nie odnajdziemy dużo śladów po tym ośrodku. Całość została rozebrana aż do ziemi, a o dawnej świetności tego miejsca przypominają niewielkie pozostałości fundamentów. Być może kiedyś wyjdzie na jaw więcej dokumentów odnoszących się do tego miejsca, a dziś jest tylko pozostały po tym miejscy las.
Źródła:
-opracowania i zbiory własne;
-G. Biszczanik, „Krępa – papiernicze dobro miasta” [w:] „Na Winnicy”, nr 3 X 2017 – III 2018;
-E. Stein, „Buch der Stadt Grünberg in Schlesien“, Grünbergu 1928;
-mapy ze zbiorów prywatnych, Geographisches Institut – Kartensammlung, Humboldt-Universität zu Berlin oraz Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego;
-”„ZIELONA” ZIELONA GÓRA. Strategia rozwoju terenów zieleni w mieście Zielona Góra”, pod red. A. Greinert, M. E. Drozdek, Zielona Góra 2015;
-polska-org . pl
-https://rowernarympal .wordpress. com
Tekst:
dr Grzegorz Biszczanik – historyk, filokartysta, znawca dziejów Zielonej Góry
