Główne obchody tej rocznicy odbędą się 27 stycznia, nieopodal bramy głównej byłego obozu. Wezmą w nich udział przywódcy wielu państw, między innymi prezydenci: Francois Hollande, Joachim Gauck, Petro Poroszenko i Bronisław Komorowski. Przyjadą także – król Filip I z królową Matyldą z Belgii oraz król Willem-Alexander z królową Maximą z Holandii. Stolicę Apostolską będzie reprezentował metropolita krakowski kardynał Stanisław Dziwisz.
W latach 1940-1945 w Auschwitz-Birkenau Niemcy zgładzili co najmniej milion sto tysięcy ludzi, głównie Żydów, którzy stanowili 90 procent ofiar, a także Polaków, Romów, jeńców sowieckich i osób innej narodowości. Wśród ofiar były kobiety i dzieci.
W rocznicę wyzwolenia obozu, 27 stycznia jest obchodzony Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holocaustu. Został uchwalony przez ONZ w 2005 roku, dla uczczenia osób pochodzenia żydowskiego, pomordowanych w czasie II wojny światowej przez nazistowskie Niemcy. Jego celem jest też edukacja społeczeństw, by zagłada stała się przestrogą dla wszystkich przed nienawiścią, rasizmem i uprzedzeniami.
Niemcy założyli obóz koncentracyjny Auschwitz w 1940 roku, aby więzić w nim Polaków. Auschwitz II-Birkenau powstał dwa lata później. Stał się miejscem zagłady Żydów. W kompleksie obozowym funkcjonowała także sieć podobozów.
Auschwitz został wyzwolony 27 stycznia 1945 roku przez żołnierzy Armii Czerwonej – 59. i 60. Armii 1 Frontu Ukraińskiego, a bezpośrednio 454. Pułk Strzelecki z 100. Lwowskiej Dywizji Strzeleckiej, którą dowodził generał-major Fiodor Krasawin. Uwolnili oni około 7 tysięcy osób.
Armia Czerwona wyzwoliła też około pół tysiąca więźniów w podobozach w Starej Kuźni, Blachowni Śląskiej, Świętochłowicach, Wesołej, Libiążu, Jawiszowicach i Jaworznie. Pozostałych, ponad 56 tysięcy, hitlerowcy ewakuowali wcześniej w głąb Niemiec w tak zwanym "marszu śmierci", w którym zginęło 15 tysięcy osób.
Holocaust – zagłada Żydów przez Niemców w okresie II wojny światowej – stanowił bezprecedensową próbę zgładzenia całego narodu przy użyciu metod przemysłowych, która nigdy wcześniej i później nie była przeprowadzona w takiej skali.
Liczba żydowskich ofiar Holocaustu jest szacowana na blisko 6 milionów, choć trudno poznać dokładne dane. Władze niemieckie nie zawsze prowadziły ewidencję, a ponadto w obliczu klęski wojennej, nakazały systematyczne niszczenie archiwów i zacierania śladów zbrodni. Jedną trzecią tej liczby, czyli około 2 milionów osób, stanowiły dzieci. Szacuje się, że wśród ofiar Holocaustu znalazło się około 3 milionów polskich Żydów. Zagładę przetrwało 10 procent społeczności żydowskiej w Polsce.
Za początek funkcjonowania Auschwitz-Birkenau uważa się 14 czerwca 1940 roku, dzień przywiezienia do obozu pierwszego transportu polskich więźniów politycznych. Wśród 728 osób byli żołnierze, którzy usiłowali przedostać się na Węgry, członkowie podziemnych organizacji niepodległościowych, gimnazjaliści i studenci. Wyzwolenia doczekało 239.
W pierwszym okresie w Auschwitz liczebnie dominowali Polacy, dla których zakładano obóz. W drugiej połowie 1942 roku, Żydzi stanowili już około połowy ogólnego stanu więźniów, a od 1943 roku – zdecydowaną większość.
Masowej zagłady Niemcy dokonywali w Auschwitz II-Birkenau, którego budowa rozpoczęła się w październiku 1941 roku. Zadecydował o tym komendant obozu Rudolf Hoess, po tym jak latem 1941 roku Reichsfuehrer SS Heinrich Himmler wskazał Auschwitz, jako miejsce "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej".
Pierwsi więźniowie trafili do Birkenau na początku 1942 roku i odtąd obóz stał się miejscem największego masowego mordu w dziejach ludzkości, dokonanego na europejskich Żydach w ramach hitlerowskiego planu całkowitej zagłady tego narodu. Większość z deportowanych do obozu Żydów – mężczyzn, kobiet i dzieci – bezpośrednio po przywiezieniu kierowano na śmierć w komorach gazowych. Pozostali więźniowie ginęli wskutek niewolniczej pracy, głodu, tortur, egzekucji i pseudomedycznych eksperymentów.
W połowie stycznia 1945 roku hitlerowcy przystąpili do ewakuacji obozu i jego likwidacji. Decyzję przyspieszyła ofensywa wojsk radzieckich. Z KL Auschwitz i podobozów wyruszyły "marsze śmierci". Piesze kolumny docierały głównie do Wodzisławia Śląskiego i Gliwic, skąd otwartymi wagonami transportowano więźniów w głębi Rzeszy. Niemcy niszczyli obiekty obozowe, wysadzili krematoria i kompleks magazynów z mieniem zagrabionym ofiarom. 26 stycznia obóz opuściła już większość SS-manów. Dzień później Auschwitz został wyzwolony.
Auschwitz-Birkenau to jedyny obóz koncentracyjny znajdujący się na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Został wpisany w 1979 roku. Figuruje pod oficjalną nazwą – "Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945)". Na terenie obozu zagłady znajduje się Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau.
Przed 2005 rokiem Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holocaustu obchodzono tylko w niektórych krajach, między innymi w Izraelu, Wielkiej Brytanii, Niemczech i we Włoszech.
Autor: Paweł Hekman / IAR