W dniach 11/12 lutego 1945 r. władze Grünbergu otrzymały meldunki wojskowe, informujące o tym, że w okolicach Neusalz am Oder (Nowa Sól) znajdują się sowieckie wojska.
Grünberg, położony w łuku Odry, w tym czasie przygotowywał się do obrony, gdyż zgodnie niemieckimi planami obronnymi miał być silnym punktem oporu (umocnienia i zapory przeciwczołgowe na wylotach z miasta). Po uzyskaniu tych informacji przerwano przygotowania do odparcia sił radzieckich oraz z megafonów nawoływano do ucieczki w stronę Crossen an der Oder (Krosna Odrzańskiego) i Guben (Gubina).
W tym samym dniu władze miejskie, powiatowe pośpiesznie opuszczały miasto, a policja zaczęła palić wszelką posiadaną dokumentację. Wieczorem 13 lutego 1945 r. odjechał z dworca ostatni pociąg z Grünbergu.
W dn. 14.02.1945 r., z samego rana, Brandkommando i Sprengkommando (saperzy) zaczęło niszczyć i wysadzać strategiczne obiekty w mieście m.in. urządzenia kolejowe, wiadukty koło miasta oraz niszczyć urządzenia w wodociągach, gazowni, elektrowni.
Na Grünbergshöhe (Wieża Braniborska) ustawiono karabiny MG42 (Maschinengewehr 42) celem obrony. Po uzyskaniu informacji, że bezpośrednie zagrożenie nadchodzi od Nowej Soli, Wehrmacht wycofano w głąb miasta, a następnie w rejon miejscowości Lättnitz (Letnica).
Do Grünbergu, od strony Nowej Soli, zbliżała się 253. Dywizja Strzelecka (253-я стрелковая дивизия) 21. Korpusu Strzeleckiego Armii Czerwonej (21-й стрелковый корпус). Ok. godz.13:00 miał rozpocząć się ostrzał artyleryjski ze wzgórz koło Lawaldau (Racula).
Jednak ze wsi w kierunku miasta wyruszyły pododdziały zwiadu. Główny oddział wkroczył do miasta od strony Breslauerstrasse (ul. Wrocławskiej). Grupy żołnierzy Armii Czerwonej zaczęły pojawiać się także od strony Freystädter Chausse (ul. Kożuchowskiej).
Armia Radziecka miała zamiar szturmować miasto, jednak postawa ks. Georga Gottwalda, który nawiązał kontakt z żołnierzami i poinformował ich, że miasto nie jest bronione spowodowało, że odstąpiono od ataku i niszczenia miasta. Grünberg zajęto praktycznie bez walki. Jedynie w okolicy Schertendorfer Straße (ul. Dąbrowskiego) czerwonoarmiści natrafili na grupę Volkssturmu i doszło tam do wymiany ognia podczas której Volkssturmiści zginęli. Żołnierze Armii Czerwonej zajęli starostwo powiatowe, ratusz oraz siedzibę policji. W budynku starostwa zakwaterował się dowódca i jego sztab. Na rogatkach miasta, na Starym Rynku i przed sztabem ustawiono ciężkie karabiny maszynowe.
Dopiero 15.02.1945 r. rozkazem dowódcy 3 Armii Gwardii zajęto Grünbergu. Wówczas w mieście było tylko 4000 mieszkańców. Wkrótce powołano komendanta wojennego, który objął w mieście władzę.
Tekst:
dr Grzegorz Biszczanik – historyk, filokartysta, znawca dziejów Zielonej Góry.
Grunberg na radzieckiej mapie wojskowej z 1945 roku.
Ze zbiorów Centralnego Archiwum Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej. Skan w moich zbiorach.
1945 r.
Skrzyżowanie dzisiejszych ul. Żeromskiego, Kupieckiej, al. Niepodległości. Na zdjęciu widać patrol Armii Czerwonej Garnizonu Miasta. W tle widoczny budynek dzisiejszego PKO z częściowo wypalonymi wnętrzami.
Źródło: fotopolska