W powiększonej Zielonej Górze znajdują się miejsca wyjątkowe i działające na wyobraźnie. Znacznie oddalone od domów, pochłonięte przez przyrodę pozostają zapominane i skrywają swoje tajemnice. Jednym z takich miejsc jest to w zielonogórskim Jeleniowie.
Jeleniów (niem. Droseheydau), jedno z najmniejszych miejskich sołectw, może wydawać się mało ciekawe. Wbrew pozorom znajduje się tam sporo interesujących zabytków, niespotykanych nigdzie indziej w mieście. Jednak nie o zabytkach będzie w tym odcinku, a o… zupełnie zapomnianym cmentarzu, o który wie niewiele osób.
Nekropolia, w obecnym kształcie, powstała w XIX wieku i została ulokowana przy drodze wylotowej do Niwisk, w zagajniku leśnym. Co ciekawe i niespotykane w podobnych tego typu założeniach cmentarnych jest fakt, że znajdował się on na sporym wzniesieniu i kierowała do niego tylko jedna od strony lasu.
Jak na tak małą miejscowość, liczącą zaledwie ok. 70 osób, nekropolia jest wyjątkowo duża. Była otoczona betonowym ogrodzeniem z metalowymi kutymi elementami, które do dzisiaj można odnaleźć. Dokonując rekonesansu zauważyć można, że cmentarz był podzielony na dwie części – dla dorosłych (w części północnej) i dla dzieci (w części południowej). Miał wytyczone także alejki cmentarne, których pozostałość można odnaleźć do dzisiaj. “Prawdopodobnie dawniej znajdowała się tu kaplica rodowa, właścicieli pobliskiego majątku dworskiego”.
Z analizy materiałów archiwalnych wynika, że cmentarz wykorzystywany był do zakończenia II wojny światowej. Po jej zakończeniu, podobnie jak w przypadku innych cmentarzy, nastąpiło likwidowanie wszystkiego co “poniemieckie”. Miejsca pochówków zostały rozgrabione z ogrodzeń, a płyty nagrobne wykonane z cenniejszych kamieni zostały przerobione na polskie nagrobki. Pozostałe zostały… rozbite. Nie dotarłem do informacji czy ciała zmarłych ekshumowano. Wiadomo jednak, że po wojnie zmarłych z Jeleniowa chowano już w zielonogórskiej Ochli.
Jednak z uzyskanych przeze mnie informacji wynika, ze cmentarz, choć nielegalnie, był wykorzystywany, aż do 1947 roku. Po wojnie obok byłych niemieckich nagrobków pojawiały się małe groby, w których chowano dzieci. Prawdziwości tych informacji nie jesteśmy obecnie w stanie sprawdzić, gdyż nie ma żadnej dokumentacji… z oczywistych względów. Historie przekazywane z pokoleń na pokolenie narosły pewną dozą nieścisłości.
Dzisiaj do dawnego cmentarza dość ciężko trafić, gdyż nie jest on w żaden sposób oznaczony i znajduje się w głębi lasu, na niewidocznym z drogi wzniesieniu. Na dodatek otoczony jest zagajnikiem. Nie jest to miejsce bezpieczne, gdyż część grobów została rozkopana (zapewne podczas rozkradania), a część ma odsunięte płyty skąd widać doły grobowe. Wokół porozrzucane są fragmenty płyt inskrypcyjnych. Część mogił jest zachowana w dość dobrym stanie, z płytami, na których można doskonale rozczytać wszelkie napisy. Na niektórych można odnaleźć pozostałość zniczy. W sołectwie nie ma jednak żadnego upamiętnienia dawnych mieszkańców.
ps. na dawny cmentarz wybrałem się z córką, której opowiadałem o tym miejscu. Będąc pod wielkim wrażeniem miejsca, sama w zadumie zaczęła porządkować dawne dziecięce groby. Jestem z niej dumny!
Źródła:
-opracowania własne;
-mapy ze zbiorów Geographisches Institut – Kartensammlung, Humboldt-Universität zu Berlin
-”„ZIELONA” ZIELONA GÓRA. Strategia rozwoju terenów zieleni w mieście Zielona Góra”, pod red. A. Greinert, M. E. Drozdek, Zielona Góra 2015
-zielonagora.naszemiasto . pl
#NieznanaZielonaGóra #MiastoZG #ZielonaGóra #Grunberg #Schlesien #DawnaZielonaGóra
Tekst:
dr Grzegorz Biszczanik – historyk, filokartysta, znawca dziejów Zielonej Góry
