Osobiście uwielbiam mleko i wszelkie przetwory mleczne. Jak się okazuję mieszkańcy na przestrzeni wielu lat także podzielali zachwyt „białym złotem”. Stąd nie dziwi, że w mieście powstała mleczarnia – najnowocześniejsza w całym regionie.
W latach 30. XX wieku spożycie nabiału w mieście było bardzo duże. Powodowało to znaczące braki produktów mlecznych. Władze miejskie robiły wszystko, aby te produkty były dostępne dla wszystkich mieszkańców. Wyznaczono aż 14 sklepów oraz zorganizowano dodatkowe 4 punkty sprzedaży obwoźnej, aby każdy mieszkaniec miał dostęp do mleka za niewielka opłatą. To jednak nie wystarczyło i postanowiono zaradzić temu problemowi w zupełnie inny sposób – budując nową mleczarnię.
Na nowy obiekt przeznaczono działkę znajdującą się przy dawnej Alkesselerstrasse 8 (dzisiaj pl. Matejki), która była bardzo dobrze skomunikowana z wiejskimi ternami okalającymi miasto. Nie zachowała się żadna dokumentacja budowlana obiektu, ale powstawanie nowej mleczarni można zauważyć na materiałach prasowych w Grünberger Wochenblatt z 1935 roku. Miał to być dwukondygnacyjny i ceglany budynek z poddaszem użytkowym, kryty dwuspadowym dachem wewnątrz którego znajdować się miały najnowocześniejsze wówczas urządzenia, kadzie oraz piece do pasteryzacji. Przystosowano także okoliczny teren do masowych dostaw mleka. Pierwotnie mleczarnia należała do miasta. Jednak ze względu na przyłączenie się do niej dużej ilości producentów mleka powstała spółka, która nazwano ją „Molkereigenossenschaft Grünberg”. Wchodziło do niej, aż 1100 rolników mających 12066 krów! Spółka podlegała pod Powiatowy Oddział Urzędu Wyżywienia Rzeszy, który organizował dostawy mleka. Ze względu na wykorzystane materiały oraz wyposażenie grünberska mleczarnia była najnowocześniejsza na Śląsku! Sposób produkcji pozwalał na dostarczanie codziennie dla mieszkańców ponad 4000 litrów mleka! Oprócz mleka mleczarnia dostarczała także masło.
Działała nieprzerwanie do końca II wojny światowej, jednak wówczas wydawane ilości nie powalały. Niezniszczona po wojnie od razu została uruchomiona i w dalszym ciągu zaopatrywała miasto. Niemniej w 1945 roku dziennie dostępne było tylko 200-210 litrów. W związku z tak małą ilością, w porównaniu do przedwojennego, zastanawiano się czy mleko przydzielać mieszkańcom czy przeznaczać na tłuszcz. Jeżeli zostawała jakiekolwiek nadwyżki nabiałowe, to mogły być przeznaczone dla milicjantów, UB, szpitali i przedszkoli.
Początek lat 50. XX wieku, to zdecydowanie lepsze lata mleczarni. Dostaw mleka było więcej, co pozwoliło na większa produkcję nie tylko mleka, ale także śmietany czy chociażby lodów! Apetyty zielonogórzan ciągle jednak rosły i pod koniec lat 60. XX wieku przerób mleka wynosił już 23000 litrów! Mleczarnia produkowała mleko pasteryzowane, śmietany, kefiry, kazeinę oraz sprzedawała mleko na kanki. Zapotrzebowanie było większe i postanowiono wznieść przy ul. Elektronowej najnowocześniejszy w Polsce zakład mleczarski. Prace już zaczęto pod koniec lat 60. XX wieku.
Mleczarnia przy dzisiejszym pl. Matejki 19 przez wiele lat służyła mieszkańcom Zielonej Góry. Jednakże miała także spore wady. Miasto się mocno rozrosło w latach 70. XX wieku. Wybudowano nowe urzędy znajdujące się tuż obok mleczarni, która swoją produkcją, transportami, „pokrzykiwaniami mleczarzy” i kominami stała się uciążliwa. Dodatkowo jak pisała Gazeta Zielonogórska „budynek zakłóca urbanistyczny układ miasta i w ogóle mleczarnia w centrum miasta zaczęła drażnić. Kopciuchem ją zresztą nazywano”. Postanowiono ją zlikwidować.
Ostatnie prace produkcyjne, opisane nawet w prasie, odbyły się o godz. 20:05, 30 marca 1973 roku. Następnego dnia rano zaczął się proces likwidacyjny oraz zdemontowano sprzęt. Budynek dawnej mleczarni został przystosowany do zupełnie innej roli. Wnętrza przebudowano i przeznaczono na sklepy, zakłady fryzjerskie, a w późniejszych latach na solaria. Budynek nie był jednak remontowany, co spowodowało jego niszczenia. Ostatecznie cały teren został sprzedany i przeznaczony na budowę wielorodzinną. Mleczarnia została wyburzona w 2007 roku, a dziś w jej miejscu jest ogromny budynek biurowo-mieszkalny.
Źródła:
-opracowania własne;
-archiwalne numery „Gazety Zielonogórskiej”, „Gazety Lubuskiej”, „Łącznika Zielonogórskiego”
-fot. Cz. Łuniewicza,, W. Pyżewicza, Z. Rajche;|
-„Historia Zielonej Góry. Dzieje miasta w XIX i XX wieku” Tom II pod red. W. Strzyżewski, Zielona Góra 2012;
-R. Zaradny, „Władza i społeczność Zielonej Góry w latach 1945-1975”, Zielona Góra 2009;
-Studia Zielonogórskie;
-zbiory Archiwum Państwowego w Zielonej Górze oraz Muzeum Ziemi Lubuskiej.
Tekst:
dr Grzegorz Biszczanik – historyk, filokartysta, znawca dziejów Zielonej Góry
