Każdy zielonogórzanin bezproblemowo rozpoznaje ogromny gmach Muzeum Ziemi Lubuskiej. Bogato zdobiony i ciekawy architektonicznie budynek kiedyś wyglądał jednak zupełnie inaczej. Co więcej, nie był to jeden budynek!
Pod koniec XIX wieku Grunberg był niewielkim miasteczkiem na wschodzie ówczesnych Niemiec. Nie posiadał kolei, a dzisiejsze centrum wyglądało zupełnie inaczej. Wówczas dzisiejsza al. Niepodległości traktowana była jako… teren rolniczy! Dopiero kiedy do miasta doprowadzono kolej i wytyczono nową ulicę zwaną Grosse Bahnhofstrasse tereny te stały się zdecydowanie bardziej atrakcyjne i określane jako Neustadt (Nowe Miasto). To właśnie przy Neustadt 25 zaczyna się historia obecnego budynku Muzeum Ziemi Lubuskiej.
Pod koniec XIX wieku cała parcela, na której znajduje się dziś muzeum została przypisana do Grosse Bahnhofstrasse. Były to wówczas trzy osobne działki, na których wzniesiono trzy różne obiekty oznaczone numeracją 6, 7, 8. Początkowo budynek muzeum to pierwotnie trzy rożne budynki, które w późniejszych latach zostały połączone w jedną całość. Jakby to teraz zobrazować, to wyobraźcie sobie, ze pierwszy budynek oznaczony nr 6, to część narożna przy dzisiejszej ul. dra Pieniężnego, gdzie ulokowano starostwo, środkowa oznaczona nr 7 i narożna od strony BWA oznaczona nr 8 – to kamienice mieszkalne. Jak do tego doszło?
Najstarszy istniejący plan budowlany znajdujący się w zielonogórskim archiwum pochodzi z 1874 r. Odnosi się on do budynku znajdującego się pod ówczesnym adresem Grosse Bahnhofstrasse 8, czyli dzisiejszej części muzeum widocznej od strony BWA. Na planie widnieje podpiwniczony dwukondygnacyjny budynek ze strychem. Dolna część była boniowana, a fasadę „wieńczył pięcioosiowy ryzalit zakończony gzymsem.” Ciekawie rozwiązano zakończenie boczne budynku, gdyż narożnik nie posiadał w tym miejscu strychu, a taras z kamienną balustradą.
Kolejny budynek znajdujemy na planie datowanym na 1888 r. Architektonicznie był stosunkowo podobny do swojego sąsiada z tą różnicą, że w bocznej części posiadał półokrągłe okna wsparte na stylizowanych na greckie kolumnach. Tu także w pierwszej kondygnacji zastosowano boniowanie. Zauważyć można, że posiadał również czterospadowych dach kryty dachówką. Co ciekawe, wejście znajdowało się z boku kamienicy i wchodziło się do niej przez dzisiejszą al. Niepodległości przechodząc przez bogato zdobioną, kutą metalową bramę. Ówczesne prawo budowlane zakładało, że kamienice w pasie jednej ulicy nie mogły diametralnie różnic się od tych sąsiadujących, dlatego architektoniczne manewry w pewnym sensie zostały mocno utrudnione. Dlatego też kamienice niewiele różniły się od tych, z którymi sąsiadowały.
Na przełomie wieków Bahnhofstrasse stała się najbardziej reprezentacyjnej i prestiżową aleją przy której mieszkali znamienici mieszkańcy Grünbergu. W naszych kamienicach zatem mieszkali: rodzina Manningelów – J. E. Manningel był miejski radny (pod 8), w kamienicy oznaczonej nr 7 mieszkał m.in. Maria Koltzhorn oraz Georg Foerster – miejski kupiec oraz agent nieruchomości. Budynek o nr 6 należał do starostwa powiatowego. W późniejszych latach kamienice zmieniały swoich właścicieli i dom nr 8 należał do właściciela jedne z największej firmy transportowej na Dolnym Śląsku Karla Klugego.
Najciekawszy plan jaki znajduje się w zachowanej dokumentacji budowlanej powstał w 1889 r. i ukazuje całość obecnego budynku muzealnego, gdzie planowano umieścić wszystkie biura ówczesnego starostwa powiatowego. Widać na nim dwukondygnacyjny i podpiwniczony budynek nawiązujący stylem architektonicznym do swoich poprzedników. Zachowano boniowanie a cechą charakterystyczną był wysunięty nieco ryzalit oraz dwuspadowy dach z lukarnami. W późniejszych latach wszystkie zabudowania zostały przejęte przez Starostwo Powiatowe, a pomieszczenia dostosowane do potrzeb administracyjnych. W takim stanie przetrwało do końca II wojny światowej.
Po II wojnie w budynku działało w dalszym ciągu starostwo powiatowe, a następnie budynek był siedzibą Radzieckiego Garnizonu Miasta Zielonagóra. Zielonogórskie Muzeum Ziemi Lubuskiej wprowadziło się do budynku dopiero w 1959 r. kiedy to jako Muzeum Okręgowe pozyskało budynek do swoich potrzeb i użytkuje go do dzisiaj. Niedawno muzealny gmach został rozbudowany w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 uzyskując dofinansowanie prawie 12,5 mln złotych. Dzięki temu połączono historię z nowoczesnością dla potomnych i wszystkich miłośników regionu.
#NieznanaZielonaGóra #DawnaZielonaGóra #ZapomnianeMiasto #ZielonaGóra #MiastoZG #Schlesien
Źródła:
-opracowania własne;
-G. Biszczanik, Wczoraj Grunberg dziś Zielona Góra”, Zielona Góra 2021; wydawca Forum Art
-G.Biszczanik, „Najbardziej “ukwiecona” kamienica w mieście”, [w:] portal w Zielonej 2019-03-28
-I. Korniluk, „Muzealna” rodzina Mannigel”, [w:] „Studia Zielonogórskie”, T. 23, Zielona Góra 2018,
-M. Kuleba, „Topografia winiarska Zielonej Góry”, Zielona Góra 2010;
-zbiory Archiwum Państwowego w Zielonej Górze i Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze;
Tekst:
dr Grzegorz Biszczanik – historyk, filokartysta, znawca dziejów Zielonej Góry
