W odległym od Zielonej Góry o ponad 4000 kilometrów Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie znajdują się ogromne zbiory rękopisów, książek i rzadkich materiałów archiwalnych. Mało osób mogłoby przypuszczać, że w przepastnych archiwach tej wyższej szkoły mogą znajdować się dokumenty dotyczące naszego miasta. A jednak! To właśnie tam przechowywane są plany budowlane zielonogórskiej synagogi, które zakładały jej wybudowanie przy… dzisiejszej alei Niepodległości!
Cienka teczka dokumentacji skrywa sensacyjne dokumenty, projekty i szkice! Projekt zielonogórskiej synagogi został sporządzony w listopadzie 1867 roku przez architekta o nazwisku Wittmann. Miała być to świątynia wybudowana w stylu mauretańskim, który został specjalnie zaadoptowany przez Żydów przy budowie synagog. Styl ten w architekturze synagogalnej odnosił się do złotego wieku Żydów sefardyjskich i miał symbolizować starożytne domy modlitwy m.in. z Palestyny.
Rysunek synagogi ukazuje piękną budowlę z trzema osobnymi wejściami, bogato zdobionymi witrażami oraz gzymsami, która miała zostać zwieńczona gwiazdami Dawida. Wewnątrz budynku miała znajdować się sala wyłożona najprawdopodobniej marmurem z 271 miejscami siedzącymi. Świątynia miała zajmować dość sporą powierzchnię, a sala do obrzędów religijnych miała mieć wysokość ok. 7 m. W centralnym miejscu, przy tylnej ścianie, miała znajdować się także tzw. bima, czyli mównica z której kantor prowadzić miał modły oraz miejsce do czytania Tory. Nie zachowały się dokumenty świadczące o planowanym wyposażeniu świątyni, ale przyglądając się szczegółowym rysunkom architektonicznym należy przypuszczać, że miała być bogato zdobiona.
Dlaczego planowano wybudować synagogę przy alei Niepodległości? Możemy się tylko domyślać. W II połowie XIX wieku w Grünbergu mieszkało około stu Żydów, którzy nie mieli swojej świątyni. Na obrzędy spotykali się w domu przy dzisiejszej ulicy Kupieckiej 25 (dawniej Niederstrasse 14), a większość z nich zamieszkiwała domy przy alei Niepodległości.
„Jerozolimskich” planów nie wykorzystano, a synagogę w Grünbergu zaczęto budować w 1882 roku przy dzisiejszym placu Powstańców Wielkopolskim. Przetrwała tylko 55 lat…
Za pomoc w napisaniu niniejszego tekstu dziękuję Andrzejowi Kirmielowi.
Tekst i materiał ikonograficzny:
dr Grzegorz Biszczanik – historyk, filokartysta, znawca dziejów Zielonej Góry.
