Po wojnie w Zielonej Górze nastąpił boom budowlany i miasto zaczęło się rozrastać, powstawały nowe osiedla i ulice. Jednak na zielonogórskich wzgórzach do połowy lat 60. XX wieku istniały charakterystyczne na przedwojennego Grünbergu budowle zwane nabotami. Jeden z nich znajdował się na dzisiejszej ul. Morelowej – wielki nabot.
Na zielonogórskich winnicach ich właściciele budowali specjalne budynki przydatne do dziennego pobytu na winnicach i ich obserwacji oraz pilnowania. Niektóre z nich pełniły także funkcję rekreacyjną i mieszkalną. Przez Grünberczyków zwane były „strażnikami winnic”. Wszystkie z nich zwano nabotami. Jednak skąd ta nazwa? Tutaj musimy się cofnąć do… IX wieku p.n.e. kiedy to żył mężczyzna imieniem Nabot. Był on właścicielem winnicy leżącej tuż obok winnicy króla Achaba. Król zdecydował odkupić tę winnicę, ale Nabot się sprzeciwił, gdyż będąc Żydem przywiązywał ogromna wagę do swojego dziedzictwa. To rozzłościło Achaba, który go zamordował. Historia ta miała swoje odzwierciedlenie w nazewnictwie grunberskich domów winiarskich. Pierwszy raz nazwa ta pojawia się w 1828 roku i określana jest jako „grosse Naboth”.
Nie zachowały się plany budowlane wielkiego nabotu, ale z ogromną pomocą odtworzenia jego wyglądu przychodzą dawne ryciny i przedwojenne pocztówki. To właśnie na nich widać, że został on wybudowany „pośrodku kwadratowego ogrodu, w zupełnym odosobnieniu, na niewielkim pagórku”. Znajdował się on niedaleko dzisiejszej al. Słowackiego przed wojną zwanej Löbtenz. Murowany ośmioboczny budynek przypominał niewielką kaplicę mając wygięty, kopulasty, a wręcz cebulasty dach, pokryty dachówką. Jego wymiary można szacować na 6×3 metry. „Poziomy gzyms w partii cokołowej wiązał budynek optycznie z winnicą” stwarzając wrażenie, że budynek z niej wyrasta. Wielki nabot dodatkowo posiadał dobudowany komin, co świadczyło to fakcie, że był do budynek przystosowany do mieszkania w nim nawet w zimne dni. Domek posiadał jedno pomieszczenie nadające się do wykorzystania mieszkalnego. Można je zauważyć na jednym z nielicznych zdjęć wnętrza z 1914 roku. Zauważyć można, że w środku znajdował się sporej wielkości piec kaflowy oraz pomieszczenie wypoczynkowe. Co ciekawe wielki nabot posiadał piwnice, a świadczą o niej niewielkie okna, które można zauważyć przedwojennej ikonografii. Był on najstarszym, największym i najbardziej ciekawym budynkiem tego typu w przedwojennym krajobrazie miasta. Inne podobne naboty (choć zdecydowanie mniejsze) służyły jako letnie altany.
Wielki nabot istniał także po wojnie. Znajdowała się w nim m.in. harcówka, ale budynek był już daleki wyglądem i odstawał od czasów swojej świetności. Pozostał pustostanem. Rozbudowa osiedla Morelowego spowodowała, że stary i zniszczony wielki nabot został wyburzony, a w jego miejscu postawiono nowe budynki mieszkalne. Lokalizację wielkiego nabotu nie było trudno znaleźć dysponując zdjęciami oraz mapami. Była to jednak lokalizacja niedokładna. Nie wystarczało to Mieczysławowi Szałajowi, który posiadając przeogromną wiedzę kartograficzną wykonał pomiary i dokładnie umieścił, a swoimi pomiarami podzielił się także ze mną. To dzięki tym pomiarom można dokładnie ulokować jeden z dawnych symboli miasta, gdyż dziś nie ma po nim żadnego śladu.
#NieznanaZielonaGóra #MiastoZG #ZielonaGóra #ZG #Schlesien #Grunberg
Źródła:
-opracowania i zbiory własne, prywatne, Cz. Osękowskiego
-opracowanie M. Szałaja;
-B. Bielinis-Kopeć, „Zabytki Zielonej Góry” Zielona Góra 2005;
-G. Biszczanik, „Wczoraj Grunberg dziś Zielona Góra”, Zielona Góra 2021;
-M. Kuleba, „Topografia winiarska Zielonej Góry”, Zielona Góra 2010;
-H. Schmidt, „Alte Grünberger Weingartenhäuser. Haus- Kalender für den Kreis Grünberg in Schl. auf das Jahr 1914”;
-”Winiarz Zielonogórski”, nr 16 z listopada 2008 r.
Tekst:
dr Grzegorz Biszczanik – historyk, filokartysta, znawca dziejów Zielonej Góry
