Lubuskiej Fabryki Zgrzeblarek Bawełnianych „Falubaz” w Zielonej Górze już nie ma. Legła w gruzach, a zamiast niej będzie kolejne blokowisko. Z krajobrazu miasta zniknął kolejny charakterystyczny zakład pracy. Bez mrugnięcia okiem patrzono jak likwidowano kolejny symbol miasta. Zostało jednak uratowane coś, co przyszłym pokoleniom może pokazać industrialną potęgę miasta – jedyną w Polsce makietę zakładu!

”Falubaz” w latach 70. XX wieku przeżywał swoje „złote lata”. Prawie dwukrotnie wzrosła produkcja sprzętu, dzięki unowocześnieniu parku maszynowego oraz procesów technologicznych. Zwiększono także zatrudnienie. W 1974 r. okazało się, że zabudowania fabryczne są niewystarczające do takiego zapotrzebowania. Podjęto wówczas decyzję o rozbudowie fabryki. Zaplanowano wykonanie parku maszynowego oraz nowych budynków, które miały produkować 1000 zgrzeblarek rocznie. W ten sposób „Falubaz” powiększył się o 12.114 m2 oraz 4.549 m2 powierzchni socjalnej. Powiększono wówczas istniejące wydziały narzędziownię, prototypownię oraz stworzono najnowocześniejszą w kraju Stację Prób i Badań.

Wykonano odpowiednie projekty, dokumentację fotograficzną i… makietę. Takie były standardy projektowe PRL-u. Zanim coś powstało musiało zostać pokazane w zupełnie innej skali, aby „wieczny dyrektor” niczym w filmie „Poszukiwany poszukiwana” mógł poprzestawiać sobie jeziora, aby stały sobie w zieleni. Stworzono makietę „Falubazu” wraz z zagospodarowaniem terenu o wymiarach 192x95x84 cm (szerokość – głębokość – wysokość), która przez wiele lat wisiała w zabudowaniach fabrycznych „Falubazu”.

Kiedy podjęto decyzję o tym, iż budynki fabryczne „Falubazu” mają zostać wyburzone, a wiele z cennych rzeczy, z punktu widzenia historycznego oraz przyszłego muzeum, ma zostać zniszczone lub wyrzucone na śmieci wraz z Bartkiem Żakiem podjęliśmy ekspresową decyzję, że trzeba je ratować. Nie dla nas, ale dla potomnych. Część naszego wspólnego miasta odchodziła w zapomnienie i trzeba było coś zrobić. Natychmiast pojechaliśmy na miejsce, gdzie po kontakcie z anonimowym informatorem i darczyńcą udało się uratować wiele z falubazowych rzeczy. Jedną z ich była ta makieta, która już miała jechać na wysypisko śmieci. Trafiła jednak do Muzeum PRL-u „Nie lubię poniedziałku” w zielonogórskim Zatoniu mając swoje honorowe miejsce i będąc jedną z ważnych atrakcji. Zresztą zobaczcie sami! Jesteśmy przekonani, że warto było ją uratować.

Źródła:
-opracowania, zbiory własne i Muzeum PRL-u „Nie lubię poniedziałku” ;
-„40 lat Falubazu”, Zielona Góra 1987;
-fotografie własne.

Tekst:
dr Grzegorz Biszczanik – historyk, regionalista, znawca dziejów Zielonej Góry