W Zielonej Górze są takie miejsca, które dla wielu mieszkańców są tam „od zawsze”. Inni pamiętają jak powstawały i nie wyobrażają sobie bez nich bytności miasta. Takim miejscem jest wiecznie uśmiechnięta twarz Jurija Gagarina, a właściwie mozaika z jej przedstawieniem.
Na początku lat 60. XX wieku w krajowej nauce trwał spór uniwersytetów z wyższymi szkołami pedagogicznymi, o to, kto będzie miał prawo szkolić nauczyciel. Postanowiono, że inżynierów będą kształcić Wyższe Szkoły Inżynierskie. Zielona Góra zawzięła się i chciała znaleźć się gronie miast, gdzie taka szkoła by powstała. Były ku temu warunki. Działały w mieście wielkie zakłady, a dodatkowo odkryto złoża miedzi w okolicach Głogowa i była chęć budowania huty miedzi, a… Głogów był wtenczas w naszym województwie. Inżynierowie, zatem byli potrzebni, a miasto potrafiło to wykorzystać.
21 lipca 1961 roku wmurowano kamień węgielny pod przyszłą uczelnię przy ul. Podgórnej 50 i przystąpiono do realizacji zamierzonego celu. W ramach prac powstała aula z charakterystycznie załamaną, uskokową ścianą. Kiedy budowano aulę, ściana nie była zagospodarowana i postanowiono namalować na niej datę 1 Maja”, – czyli dzień Święta Pracy.
Jednak wówczas w architekturze dominował trend dekoracji w postaci mozaik. Nie można było w młodym mieście wojewódzkim z nowoczesną uczelnią pozostawić takiej niezagospodarowanej ściany. Dlatego też postanowiono ją udekorować mozaiką. Projekt oraz wykonanie zlecono Witoldowi Cichaczowi.
Pierwotnie jej koncepcja różniła się od końcowego wykonania. Autor zakładał, że na ścianie znajdzie się układ heliocentryczny z wizerunkiem Mikołaja Kopernika. Dodatkowo przed ścianą miała być ogromna kula z zegarem słonecznym.
Kiedy prace nad mozaiką zostały rozpoczęte i z mozołem ją robiono, to wykonawcom zaproponowano, aby na mozaice znalazła się facjata Gagarina. No w końcu w dniu 22 lipca 1961 roku odwiedził Zieloną Górę i był pierwszym człowiekiem w kosmosie. Chcąc nie chcąc mozaikę przeprojektowano, a jej dokończeniem zajął się Henryk Krakowiak. Do jej wykonania użyto maleńkich kawałków ceramicznych, dzięki którym świetlne kręgi mienią się przy świetle zachodzącego słońca. Mozaikę ukończono w 1969 roku i przedstawiała ona głowę Jurija Gagarina w hełmie kosmonauty, która orbitowała wokół kręgów słonecznych „rozprzestrzeniających się od odśrodkowo ulokowanej kuli”. Całość wygląda monumentalnie na kilkunastometrowej ścianie a dodatkowo stała się dominującym akcentem całej uniwersyteckiej auli
Przez wiele lat była wyróżniającym elementem uczelni. Jednak jej stan techniczny był daleki od dobrego, coraz bardziej zapomniana popadała w degradację. Co jakiś czas odpadały mniejsze i większe kawałki odsłaniając coraz większe ubytki.
Ten stan postanowiono zmienić i obecnie mozaika ma doczekać się renowacji. Wówczas znowu będzie promieniować uśmiechem twarzy. Warto ja odnowić. W końcu jest to pewien symbol Zielonej Góry, którym możemy się chwalić.
Źródła:
-opracowania i zbiory własne oraz prywatne;
-archiwalne numery i artykuły “Gazety Zielonogórskiej”, “Gazety Lubuskiej”, “Łącznika Zielonogórskiego”, różnych autorów;
-R. Zaradny, „Władza i społeczność Zielonej Góry w latach 1945-1975”, Zielona Góra 2009;
-zbiory Archiwum Państwowe w Zielonej Górze, fot. B. Bugla,
-https:// sztukawzielonejgorze. pl;
-https:// architektura. muratorplus. pl
Tekst:
dr Grzegorz Biszczanik – historyk, regionalista, znawca dziejów Zielonej Góry
